Latarnia Rozewie

Przylądek Rozewie wymieniony jest w historycznych dokumentach już w 1359 roku. Mieszkańcy nazywali wówczas przylądek Rosenhoupt, natomiast w drugiej połowie XX wieku nosił już nazwę Rożewo, aby w końcu zostać Rozewiem. Ognie na przylądku palono w XVII wieku, o czym informuje szwedzka mapa, wydana w 1696 roku. Wiek XVIII był okresem uśpienia latarni i ostrzegawczych świateł.

Kształt i wygląd obecnej latarni został uwarunkowany przez obiekt, który wybudowano na początku XIX wieku. W 1821 roku wzniesiono okrągłą, lekko zwężającą się ku górze wieżę zbudowaną z kamieni polnych i cegieł. Wieżę otynkowano i pomalowano na biało. Na części murowanej postawiono stalową, okrągłą szesnastokątną laternę zakończoną kopulastym dachem. Część stalową pomalowano na czerwono-brązowy, a laternę na ciemnozielony kolor. Wokół laterny była wąska galeryjka. Całkowita wysokość wynosiła 21,3 m. Pierwszym źródłem światła było 15 lamp Arganda, które rozbłysły 15.11.1822 r. Modernizację przeprowadzono w 1866 roku instalując aparat Fresnela I Klasy. W obydwu przypadkach zasięg światła wynosił 21,7 Mm. Obsadę latarni stanowiło dwóch latarników i jeden pomocnik. Obowiązywał ich bardzo surowy regulamin, ograniczający między innymi spożywanie alkoholu.

Na wybrzeżu południowego Bałtyku w II poł. XIX w. kontynuowano budowę latarń morskich, wykorzystując pieniądze otrzymane z odszkodowania uzyskanego od Francji po zakończeniu wojny francusko-pruskiej 1870-71. W celu odróżnienia latarni w Rozewiu od nowo pobudowanej latarni w Czołpinie, świecącej także białym światłem, wybudowano w Rozewiu drugą latarnię. Pobudowano ją w odległości 190 m w kierunku zachodnim od istniejącej wcześniej latarni. Nowa ośmiokątna, otynkowana wieża miała 28,8 m wysokości, zbudowana była z cegły i pomalowana na pomarańczowo. Szesnastokątna laterna z miedzianym dachem była ciemnozielona. Do wieży przylegały dwa parterowe skrzydła, w których zamieszkiwało pięciu latarników obsługujących dwie latarnie. Nowa latarnia została wyposażona także w aparat Fresnela I klasy. Charakterystyka świtała uruchomionego 1.1.1875 r. była taka sama jak na starej latarni. Obie latarnie paliły się światłem ciągłym na wysokości 70,3 m n.p.m. Te dwa światła stałe pozwalały zdecydowanie odróżnić przylądek Rozewie od fragmentu wybrzeża wokół Czołpina i wyeliminować możliwość popełnienia pomyłki przez nawigatora na statku.

Jednak stara latarnia pobudowana w niewielkiej odległości od krawędzi klifowego brzegu, który był systematycznie niszczony przez morskie fale, wymagała dodatkowego zabezpieczenia. W celu ochrony klifu (u jego podnóża) wykonano specjalną opaskę o długości 800 m w 1896 roku. Zatrzymała ona na ponad sto lat niszczenie klifu, który uaktywnił się po intensywnych opadach wiosną 2004 roku.

Obie latarnie świeciły razem do 1910 roku. Wtedy dokonano przebudowy starej wieży czyniąc z niej nowoczesną latarnię, a nowsza wieża została na trwale wyłączona z eksploatacji. Na górnej części dobudowano metalowy korpus o mniejszej średnicy. W ten sposób podwyższono poziom światła o prawie 5 m. Aparat Fresnela z 1866 roku zastąpiono elektryczną żarówką, zasilaną lokomobilą wytwarzającą prąd, umieszczoną w nowej maszynowni wybudowanej w 1910 roku. Zamontowane nowe urządzenia w maszynowni, zasilały także nautofony uruchomione w 1877 roku w sąsiednim budynku, tzw. syrenowni.

Traktat Wersalski zagwarantował Polsce dostęp do morza. Obejmując we władanie wybrzeże morskie, Polska podjęła obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa żeglugi na przyległych akwenach. 14-15 kwietnia 1920 r. przejęto latarnie: Rozewie, Bór i Hel. Latarnię Oksywie przejęto jesienią tego roku.

Warszawska firma inż. Szpotańskiego dokonała modernizacji urządzeń elektrycznych w maszynowni i wyposażyła ją w nowoczesną tablicę elektryczną pod koniec lat 20-tych XX wieku. Elementy te zachowane są do dzisiaj. Latarnia w niezmienionym kształcie przetrwała do 1978 r.

Latarnia zlokalizowana jest na granicy Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. W okolicy latarni, od strony morza zbocze klifu porastają stare, strzeliste buki. Ich gałęzie zaczęły przesłaniać światło latarni od strony morza. Rozważano wiele koncepcji rozwiązujących ten problem. Pod koniec lat 70-tych zdecydowano się podwyższyć po raz kolejny światło latarni. Biuro Projektów Budownictwa Morskiego pod kierunkiem Arkadiusza Maciejewskiego opracowało projekt nowego elementu podwyższającego światło o 8 m. „Wmontowania” nowego segmentu o średnicy 3,5 m wykonanego w stoczni „Wisła” dokonał zespól gdańskiego „Mostostalu” pod kierunkiem Józefa Ekierta w dniu 28.10. 1978 r. W podwyższonej laternie zamontowano nowoczesne obrotowe urządzenie PRB-21 firmy AGA ze Szwecji wyposażone w 40 żarówek reflektorowych. Włączenia światła na podwyższonej latarni dokonał latarnik Aleksander Krężałek. Charakterystyka światła (błysk 0,1s, przerwa 2,9s) nie uległa zmianie, a zasięg zwiększono do 26 Mm. Urządzenie świetlne wymieniono w latarni 27 listopada 2019 r. W miejsce szwedzkiego aparatu umieszczono nowoczesną lampę hiszpańskiej firmy MSM. Zasięg i charakterystyka światła pozostały bez zmian.

Z latarnią w Rozewiu związana jest postać Leona Wzorka, jej kierownika od momentu przejęcia polskiego wybrzeża w wyniku Traktatu Wersalskiego w 1920 r. do wybuchu wojny w 1939 r. Przypuszczalnie panu Wzorkowi zawdzięczamy powstanie legendy o pisaniu swoich dzieł przez Stefana Żeromskiego w latarni morskiej. Może coś w tym było, bo na wniosek Ligi Morskiej i Kolonialnej, decyzją Rządu Rzeczypospolitej latarnię nazwano latarnią Stefana Żeromskiego i upamiętniono to, wmurowaniem w ścianę latarni pamiątkowej tablicy. Jej replika powróciła na swoje miejsce w 2006 roku. Pamięć o Żeromskim, autorze powieści „Wiatr od morza” była bardzo duża w okresie przedwojennym. Za zasługi twórcze, na wniosek Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich 26.06.1938 r. utworzono w latarni „Pokój Żeromskiego”.

W czasie II wojny światowej Niemcy zniszczyli tablicę i zlikwidowali pokój. W 1950 roku w miejsce zniszczonej tablicy umieszczono nową, która upamiętniła 25 rocznicę śmierci pisarza. Obecnie tablicę tę umieszczono wewnątrz wieży. Obok latarni ustawiono granitowe popiersie pisarza autorstwa Stanisława Horno-Popławskiego. Izbę Żeromskiego odtworzono w 1961 roku. Na parterze latarni znajduje się tablica ku czci Leona Wzorka, aresztowanego przez Niemców 11 września 1939 roku i zamordowanego w pobliskiej Piaśnicy. Tablicę ufundowano w 30 rocznicę śmierci.

Jest jeszcze jedno szczególne miejsce w Rozewiu. Nieopodal latarni znajduje się skromny pomnik (obelisk) wykonany z kawałków granitu, poświęcony wyzwolicielom Pomorza z 1920 roku. Pomnik przetrwał wojnę i stał w miejscu graniczącym z rezerwatem przyrody „Przylądek Rozewie”. Obelisk przeniesiono i na nowo zbudowano (z lewej strony obok maszynowni)  w roku 2018.

Druga, dodatkowa wieża, wykorzystywana była przez Bazę Lotnictwa Morskiego w Pucku, uformowanego 1 lipca 1920 r. Nieczynna bliza służyła, jako punkt obserwacyjny służbom naziemnym i orientacyjny samolotom. W niektórych okresach była punktem obserwacji wzrokowej, a od roku 1992 zainstalowane na niej są anteny Morskiego Systemu Łączności Alarmowej i Bezpieczeństwa (GMDSS).

Od początku lat 20-tych XX wieku latarnia była administrowana przez Urząd Morski w Gdyni. W latach 1957 –1997 Rozewie włączone było do łańcucha radiolatarni Zatoki Gdańskiej i wysyłało w eter sygnał RO „·-·—„ (kropka, kreska, kropka, trzy kreski) wg alfabetu Morse’a. W 1994 roku rozpoczęto instalację stacji referencyjnej systemu GPS. Pierwszy sygnał w ramach DGPS wysłano 27 września tego roku. Towarzystwo przeprowadziło remont rekonstrukcyjny byłej latarni morskiej Rozewie II, wraz z odtworzeniem laterny w latach 2014-2015. 17 czerwca 2017 r. latarni nadano imię Jana Kasprowicza.

W starej wieży latarni, od roku 1963, istnieje „Wystawa latarnictwa morskiego”, którą opiekuje się Towarzystwo Przyjaciół Narodowego Muzeum Morskiego. Od 2006 roku Muzeum rozszerzyło swoją działalność o budynek maszynowni, który po remoncie wygląda jak nowy. W 2011 roku wyremontowano i oddano dla zwiedzających salę wystawienniczą „Stodoła”, w której przedstawia się dorobek marynistów reprezentujących różnorodne kierunki sztuki. Do obiektów udostępnionych należy piekarnio-wędzarnia. Całość stanowi zespół nazywany „Blizarium Rozewskie”.

W 1972 roku decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków latarnia nosząca imię Stefana Żeromskiego (od 1933 r.) została wpisana do rejestru zabytków. Miarą zainteresowania latarnią są licznie odwiedzający ją turyści. Świadczy to o ogromnej potrzebie udostępniania obiektów dziedzictwa morskiego.

Administratorem latarni w Rozewiu jest Urząd Morski w Gdyni. Towarzystwo Przyjaciół Narodowego Muzeum Morskiego zaprasza od lat, do latarń morskich udostępnionych do zwiedzania w Rozewiu, Stilo, Helu i Krynicy Morskiej.